Czym są przytarczyce i za co odpowiadają?
Przytarczyce, znane również jako gruczoły przytarczyczne, to cztery małe gruczoły położone w pobliżu tarczycy, zazwyczaj na jej tylnej powierzchni. Choć niewielkie, odgrywają kluczową rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie. Głównym hormonem wydzielanym przez przytarczyce jest parathormon (PTH). PTH działa na kości, nerki i jelita, zwiększając stężenie wapnia we krwi i obniżając poziom fosforu. Dzieje się to poprzez mobilizację wapnia z kości, zwiększenie jego wchłaniania w nerkach i jelitach oraz zwiększenie wydalania fosforu przez nerki. Prawidłowe stężenie wapnia jest niezbędne dla wielu procesów życiowych, w tym dla prawidłowego funkcjonowania mięśni, nerwów, krzepnięcia krwi oraz utrzymania zdrowych kości i zębów.
Niedoczynność przytarczyc – definicja i rodzaje
Niedoczynność przytarczyc, czyli hipoparatiroidyzm, to stan charakteryzujący się niedostatecznym wydzielaniem lub brakiem parathormonu. Skutkuje to hipokalcemią (niskim poziomem wapnia we krwi) i zazwyczaj hiperfosfatemią (wysokim poziomem fosforu we krwi). Hipoparatiroidyzm może przyjmować różne formy. Wyróżniamy nabyty hipoparatiroidyzm, który jest najczęstszy i może wynikać z różnych czynników, takich jak powikłania po operacjach tarczycy czy przytarczyc, choroby autoimmunologiczne, niedobory magnezu czy radioterapia. Istnieje również wrodzony hipoparatiroidyzm, który jest znacznie rzadszy i spowodowany wadami genetycznymi, prowadzącymi do niewykształcenia się lub nieprawidłowego funkcjonowania przytarczyc od urodzenia. W zależności od przyczyny i przebiegu, wyróżniamy także hipoparatiroidyzm jawny (z wyraźnymi objawami) oraz hipoparatiroidyzm utajony (bez widocznych symptomów, diagnozowany jedynie na podstawie badań laboratoryjnych).
Przyczyny niedoczynności przytarczyc
Najczęstszą przyczyną niedoczynności przytarczyc są powikłania pooperacyjne. Podczas operacji tarczycy, zwłaszcza tych dotyczących usunięcia całego gruczołu (tyroidektomii) lub jego części, może dojść do przypadkowego uszkodzenia lub usunięcia przytarczyc. Nawet niewielkie uszkodzenie może zaburzyć ich funkcję. Inne istotne przyczyny to choroby autoimmunologiczne, w których układ odpornościowy atakuje i niszczy własne tkanki, w tym komórki przytarczyc. Przykładem takiej choroby jest zespół polyendokrynopatii autoimmunologicznej typu 1 (APS-1). Rzadziej spotykane przyczyny to niedobory magnezu, ponieważ magnez jest niezbędny do prawidłowego wydzielania PTH. Również radioterapia w obrębie szyi może uszkodzić przytarczyce. Wrodzone formy hipoparatiroidyzmu wynikają z mutacji genetycznych, które wpływają na rozwój lub funkcję przytarczyc już w życiu płodowym.
Objawy niedoczynności przytarczyc – czego można się spodziewać?
Objawy niedoczynności przytarczyc są ściśle związane z niskim poziomem wapnia we krwi. Mogą być łagodne lub bardzo nasilone, w zależności od stopnia obniżenia stężenia wapnia. Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów są skurcze mięśni, zwane tężyczką. Mogą one dotyczyć różnych grup mięśniowych, powodując mimowolne drgania, drętwienie lub bolesne skurcze. Często pojawia się mrowienie i drętwienie wokół ust, w dłoniach i stopach. W przypadku ciężkiej hipokalcemii może dojść do skurczów krtani, które utrudniają oddychanie, a nawet do drgawek padaczkowych. Długotrwała niedoczynność przytarczyc może prowadzić do poważniejszych, przewlekłych problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia neurologiczne, w tym choroba Parkinsona, zaćma, osteoporoza oraz zmiany skórne, jak suchość skóry, łamliwość paznokci i wypadanie włosów. Mogą również wystąpić problemy z zębami, takie jak opóźnione wyrzynanie się zębów i wady szkliwa.
Diagnostyka i leczenie niedoczynności przytarczyc
Diagnoza niedoczynności przytarczyc opiera się przede wszystkim na badaniach laboratoryjnych. Kluczowe jest oznaczenie poziomu wapnia i fosforu we krwi, a także poziomu parathormonu (PTH). W przypadku hipoparatiroidyzmu stwierdza się niski poziom wapnia i PTH oraz zazwyczaj wysoki poziom fosforu. Dodatkowe badania mogą obejmować oznaczenie poziomu witaminy D oraz magnezu. Leczenie hipoparatiroidyzmu ma na celu przywrócenie prawidłowego poziomu wapnia i łagodzenie objawów. Podstawą terapii jest suplementacja wapnia w postaci doustnej. Często konieczne jest również podawanie aktywnej formy witaminy D (kalcytriolu), która ułatwia wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego. W niektórych przypadkach, szczególnie przy ciężkim przebiegu, stosuje się hormonalną terapię zastępczą PTH. Leczenie jest zazwyczaj długoterminowe i wymaga regularnych kontroli lekarskich oraz monitorowania poziomu wapnia i fosforu we krwi. W przypadku niedoborów magnezu, konieczna jest również jego suplementacja.
Żywienie i styl życia w niedoczynności przytarczyc
Osoby cierpiące na niedoczynność przytarczyc powinny zwrócić szczególną uwagę na swoją dietę. Ważne jest spożywanie produktów bogatych w wapń, takich jak mleko i jego przetwory, zielone warzywa liściaste (brokuły, jarmuż), sardynki z ośćmi czy tofu. Należy jednak pamiętać, że niektóre produkty, jak szpinak czy rabarbar, zawierają szczawiany, które mogą utrudniać wchłanianie wapnia, dlatego ich spożycie powinno być umiarkowane. Ważne jest również ograniczenie spożycia fosforu, który często występuje w przetworzonej żywności, napojach gazowanych i produktach mięsnych. Chociaż nie ma ścisłych zaleceń dotyczących unikania konkretnych produktów, warto czytać etykiety i wybierać produkty o niższej zawartości fosforanów. Unikanie alkoholu i kofeiny może być również korzystne, ponieważ mogą one wpływać na metabolizm wapnia. Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna jest zalecana dla utrzymania zdrowia kości. Ważne jest również unikanie sytuacji stresowych, które mogą nasilać objawy tężyczki.
Dodaj komentarz